Tijdens Koningsdag brengt de koninklijke familie een bezoek aan Groningen. Door dat bezoek is Koningsdag dit jaar anders dan anders. Niet alleen vindt de vrijmarkt dit jaar plaats in het Noorderplantsoen, maar ook worden er extra veiligheidsmaatregelen getroffen. Auto’s mogen tijdens Koningsdag de stad niet meer in, vuilnisbakken en fietsenrekken worden verwijderd, hekken worden geplaatst, extra camera’s worden opgehangen en – misschien minder zichtbaar maar daardoor niet minder merkbaar – de politie mag feestende bezoekers preventief fouilleren. Fouilleren maakt een (aanzienlijke) inbreuk op de privacy. En helemaal wanneer dat preventief gebeurt.
In het strafrecht vindt de bevoegdheid om te fouilleren, oftewel de bevoegdheid om iemand te onderzoeken aan zijn of haar kleding, zijn basis in het Wetboek van Strafvordering en de Politiewet. Op basis daarvan is een agent bevoegd om te fouilleren wanneer sprake is van een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan of wanneer dat noodzakelijk is voor het afwenden van een onmiddellijk gevaar voor het leven of de veiligheid van de politieagent. Het fouilleren wordt in deze gevallen aldus (achteraf) ingezet wanneer zich een (concrete) omstandigheid voordoet die het fouilleren nodig maakt.
Dit is anders tijdens Koningsdag. Tijdens Koningsdag mag preventief gefouilleerd worden. Daarvoor is een verdenking of een (direct) onmiddellijk gevaar zoals hiervoor genoemd niet nodig. Aldus kan eenieder, die zich in een veiligheidsrisicogebied bevindt, gefouilleerd worden. Het preventieve fouilleren vindt ook niet plaats op basis van het Wetboek van Strafvordering of de Politiewet maar, anders dan anders, op basis van de Gemeentewet.
De Gemeentewet kent twee mogelijkheden op grond waarvan overgegaan kan worden tot preventief fouilleren. De eerste mogelijkheid is te vinden in artikel 174b van de Gemeentewet. Deze mogelijkheid ziet op een onvoorziene spoedeisende situatie waarin ernstig gevreesd wordt voor verstoring van de openbare orde door de (mogelijke) aanwezigheid van wapens. Gedacht kan worden aan een vechtpartij bij een café of een uit de hand lopende voetbalwedstrijd. In die situatie kan de burgemeester, na overleg met de officier van justitie, overgaan tot het (ter plekke) aanwijzen van een bepaald gebied als een veiligheidsrisicogebied. De aanwijzing kan mondeling gegeven worden, maar moet vervolgens zo spoedig mogelijk op schrift gesteld worden. En de aanwijzing is gedurende een (korte) periode van maximaal 12 uren van toepassing.
De tweede mogelijkheid die de Gemeentewet kent, en waarvan tijdens Koningsdag gebruik is gemaakt, is die van artikel 151b Gemeentewet. Op grond daarvan kan de gemeenteraad bij verordening de burgemeester de bevoegdheid verlenen om bij (vrees voor) verstoring van de openbare orde door de aanwezigheid van wapens een veiligheidsrisicogebied aan te wijzen. Wanneer die situatie zich voordoet, kan de burgemeester na overleg met de Officier van Justitie overgaan tot het aanwijzen van een bepaald gebied als veiligheidsrisicogebied. Anders dan bij artikel 174b van de Gemeentewet het geval is, kan die aanwijzing niet mondeling gegeven worden en is de duur van de aanwijzing niet aan een maximum van 12 uren gebonden.
Het is niet zonder reden dat het preventief fouilleren alleen in de binnenstad en niet in heel Groningen van toepassing is. De omvang van een aangewezen veiligheidsrisicogebied mag namelijk onder alle omstandigheden niet groter zijn dan strikt noodzakelijk is voor de handhaving van de openbare orde. En dat geldt ook voor de duur van de aanwijzing van een veiligheidsrisicogebied. Zodra de verstoring van de openbare orde (door de aanwezigheid van wapens) dan wel de vrees daarvoor is geweken, moet de burgemeester de gebiedsaanwijzing intrekken. Alleen voor enkele specifieke locaties, waaronder de centrale stations en de luchthavens, geldt (op grond van het Besluit opsporing terroristische misdrijven) dat zij een (meer) permanent karakter hebben. De (stad) Groningen valt daar niet onder. Dat in Groningen de voor Koningsdag gegeven gebiedsaanwijzing een maand van kracht geweest is, is dan ook opmerkelijk lang te noemen. Ik weet niet of uitleg die de burgemeester daarvoor heeft gegeven, wat erop neerkomt dat een aanwijzing wat tijd nodig heeft en er niet meteen gebruik van gemaakt zou worden, dat anders maakt.
Wanneer een gebied als veiligheidsrisicogebied is aangewezen, kunnen de Officier van Justitie (en met zijn toestemming) politieagenten in dat gebied de bevoegdheden genoemd in (artikel 50 lid 3, artikel 51 lid 3 en artikel 52 lid van de) Wet Wapens en Munitie uitoefenen. En de bevoegdheid om (preventief) te fouilleren is daar één van.
Voor de gemeente, de Officier van Justitie en de Politie betekent de aanwijzing van een gebied als veiligheidsrisicogebied dat zij de openbare orde beter kunnen handhaven en waar mogelijk ongeregeldheden kunnen voorkomen. Met het afschuwelijke incident tijdens Koninginnedag in 2009 in Apeldoorn in gedachten, wat overigens niet met wapens van doen had, is de wens om tijdens Koningsdag meer bevoegdheden preventief in te kunnen zetten goed voelbaar.
Voor een burger betekent de aanwijzing tot een veiligheidsrisicogebied echter dat hij of zij beperkt wordt in zijn vrijheid en zijn rechten. Burgers kunnen daarvan hinder, en in voorkomend geval, zelfs schade ondervinden. Een door de burgemeester gegeven aanwijzing moet dan ook bekend gemaakt worden en tegen die aanwijzing staat vervolgens voor een belanghebbende (burger) bezwaar en beroep open. Echter, belanghebbende bent u niet zomaar. Een burger die in het gebied woont zal (waarschijnlijk) al gauw als belanghebbende aangemerkt worden. Maar een (toevallige) bezoeker van het veiligheidsrisicogebied, en aldus tijdens Koningsdag een bezoeker van de (binnen)stad, zal niet zonder meer als belanghebbende worden aangemerkt. Als die bezoeker wordt gefouilleerd, is dat wellicht weer anders.
Al met al hoop ik uiteraard dat tijdens Koningsdag het (al dan niet preventief) fouilleren achterwege kan blijven en dat het, niet anders dan anders, ook dit jaar opnieuw een feestelijke (Konings)dag wordt voor iedereen.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:
Mr. Tim Bodewes (Bout)
050-3140840
Mr. Christine Veen (Pro Facto)
050-3139853
