Kosteloze rechtsbijstand van ouders is van grote meerwaarde in procedures rondom uithuisplaatsing en gezagsbeëindiging. Door de hulp van een advocaat hebben ouders een meer gelijkwaardige positie ten opzichte van de andere procespartijen (equality of arms). Ook kunnen zij op deze manier effectiever deelnemen aan de gerechtelijke procedure. Dat blijkt uit een evaluatie van de pilot kosteloze rechtsbijstand die Pro Facto heeft uitgevoerd, in opdracht van het WODC.
Pilot kosteloze rechtsbijstand kinderbescherming
Het beëindigen van het gezag van ouder(s) of uithuisplaatsing van een kind is ingrijpend voor ouders en kinderen. Een ouder moet op (kunnen) komen tegen het ingrijpen van de overheid op het gezinsleven. Zij hebben soms echter een grote kennis- en vaardigheidsachterstand ten opzichte van de andere betrokkenen in de procedures. De pilot kosteloze rechtsbijstand biedt ouders die te maken krijgen met een procedure over gezagsbeëindiging of uithuisplaatsing de mogelijkheid om kosteloos gebruik te maken van een gespecialiseerd advocaat. De pilot loopt tot 1 januari 2025.
Vóór de start van de pilot schakelden ouders vaak geen advocaat in bij procedures over uithuisplaatsing of gezagsbeëindiging. Dat had vooral te maken met de kosten voor een advocaat of onbekendheid met de mogelijkheden en manieren om een advocaat in te schakelen. De persoonlijke situatie en problematiek van de ouders speelde daarbij ook vaak een rol. Deze redenen zijn tijdens de pilot grotendeels weggenomen, omdat de pilot voorziet in kosteloze rechtsbijstand waarbij de rechtbank een advocaat toewijst aan de ouder.
Rechtsbijstand heeft meerwaarde voor, tijdens en na de zitting
De in het onderzoek geïnterviewde professionals en ouders zijn van mening dat rechtsbijstand van ouders een belangrijke bijdrage levert aan de rechtsbescherming en ondersteuning van ouders. Zo weten ouders dankzij de advocaat voorafgaand aan de zitting bij de kinderrechter beter wat ze kunnen verwachten en wat hun mogelijkheden zijn. Tijdens de zitting kunnen ouders met de hulp van een advocaat beter hun argumenten naar voren brengen. Daarnaast helpt de advocaat om meer oplossingsgericht te kijken naar de situatie en biedt deze emotionele ondersteuning. Na afloop van de zitting draagt de advocaat met uitleg over de beslissing bij aan meer acceptatie daarvan. En kan de advocaat met de ouders kijken naar eventuele vervolgstappen of wat er nodig is om te zorgen dat het kind weer kan terugkeren bij de ouders.
Verruimen van een structurele regeling gewenst
Professionals en ouders zijn voorstander van het omzetten van de tijdelijke regeling voor kosteloze rechtsbijstand in een definitieve regeling. Daarbij zijn wel enkele verbeterpunten ten opzichte van de huidige regeling. Zo is er tijdens de pilot alleen recht op kosteloze rechtsbijstand bij eerste verzoeken voor (spoed)uithuisplaatsing en beëindiging van het ouderlijk gezag. Terwijl bijvoorbeeld verzoeken voor de verlenging van een uithuisplaatsing ook erg ingrijpend kunnen zijn voor de ouders en kinderen. Kosteloze rechtsbijstand zou daarom ook bij deze verzoeken van grote meerwaarde zijn. Daarnaast is het wenselijk dat beide ouders met gezag in aanmerking komen voor kosteloze rechtsbijstand bij uithuisplaatsing. Tijdens de pilot krijgt alleen de ouder die het kind dagelijks verzorgt en opvoedt rechtsbijstand. Bij gescheiden ouders kan dit tot ongelijke situaties leiden.
De stem van het kind beter vertegenwoordigen
In de pilot komen alleen ouders in aanmerking voor kosteloze rechtsbijstand. Dat betekent niet per definitie dat die bijstand ook bijdraagt aan de rechtsbescherming van het kind. Vrijwel alle betrokkenen zijn het erover eens dat de stem van kinderen beter vertegenwoordigd moet worden in kinderbeschermingszaken. Daarbij wordt gedacht aan een professional die belangenbehartiger en procesondersteuner is voor een kind. Dit zou een bijzondere curator kunnen zijn, maar ook een pedagoog, ervaringsdeskundige of vertrouwenspersoon.
Het rapport is hier beschikbaar. Daarnaast is er een factsheet met de belangrijkste uitkomsten.
